Dil türleri nedir?

ANA DİLİ

Ana dili, başlangıçta anneden ve yakın aile çevresinden, daha sonra da ilişkili bulunulan çevrelerden öğrenilen, insanın bilinçaltına inen ve bireylerin toplumla en güçlü bağlarını oluşturan dildir. Ana dili kavramıyla dilin ulusallığı arasında belirleyici bir ilişki söz konusudur. Ses açısından incelendiğinde her ana dilin belli seslerden oluşan ve kendine özgülük taşıyan ayrı bir sisteme sahip olduğu görülür. Örneğin; Türkçedeki ‘ı’ sesi Batı dillerinde yoktur. Bir Batılı, alfabesinde bu sesi belirten bir işaret (harf) bulunmadığı için Türkçe ‘ısıtmak’ sözcüğünü ‘isitmak’ biçiminde yazacaktır. Aynı dil içinde, tarihsel, toplumsal, kültürel nedenlerle kimi değişiklikler olduğu; o dilin kendi içinde çeşitlendiği görülmektedir. Aynı dilin bu değişik türleri lehçe, ağız terimleriyle nitelenir.

LEHÇE

Bir dilin değişik ülkelerle ayrı bölgelerde konuşulan ve ses, söyleyiş, sözdizimi, söz varlığı bakımından farklılık gösteren biçimine denir. Bilinen lehçeler belirli koşullarda ve dilin herhangi bir döneminde ana dilden (kök) ayrılarak dilin geneldeki gelişiminin yanı sıra bir de kendi içlerinde özel bir gelişim çizgisi izlemişlerdir. Konuya Türk dili açısından bakıldığında; Azerice, Türkmence, Özbekçe, Türkiye Türkçesi örnek verilebilir.

AĞIZ

Bir ülkede geçerli olan genel lehçe içinde, o ülkenin çeşitli bölge ve kentlerindeki konuşma dilinde görülen söyleyiş farklarına denir. Örnek vermek gerekirse; Türkiye Türkçesi bir lehçenin, Konya ya da Adana ağzı bu lehçe içinde bir bölgede görülen söyleyiş farklarının adıdır.

 Söyleyiş farkları, yalnız bölgeler ya da kentler arasında görülmez; köyler arasında bile bu tür farklara rastlanabilir. Burada söz konusu olan, biçimsel bir başkalık değil, bir ses değişimidir. Örneğin; Karadeniz ağzında ‘g’ sesi ‘c’ gibi çıkarılır. Rumeli ağzında sözcüklerin başındaki ‘h’sesi atılır. Orta Anadolu’da ise sözcüklerin başındaki ‘kalın k’nın ‘kalın g’ye dönüştüğü görülür.